مدیریت بیش‌فعالی کودکان؛ راهکارهایی برای کنترل انرژی بی‌پایان
اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات عصبی‌تحولی در کودکان است که بر تمرکز، کنترل تکانه‌ها و میزان فعالیت آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این اختلال معمولاً قبل از ۱۲ سالگی ظاهر شده و می‌تواند عملکرد تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی کودک را تحت‌الشعاع قرار دهد.
انواع اختلال بیش‌فعالی در کودکان
ADHD به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
نوع بی‌توجه: شامل مشکلاتی مانند فراموش‌کاری، حواس‌پرتی، ناتوانی در دنبال کردن دستورات و گم کردن وسایل شخصی.
نوع بیش‌فعال-تکانشی: کودک دائماً در حال حرکت است، بیش از حد صحبت می‌کند، در نوبت گرفتن مشکل دارد و بدون فکر عمل می‌کند.
نوع ترکیبی: ترکیبی از علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی-تکانشی است.
سن بروز علائم ADHD
علائم بیش‌فعالی معمولاً از ۴ تا ۶ سالگی نمایان می‌شود، اما در سنین ۷ تا ۱۲ سالگی مشکلات مربوط به توجه و تمرکز شدت می‌گیرد. تشخیص رسمی این اختلال طبق DSM-5، قبل از ۱۲ سالگی انجام می‌شود.
تفاوت کودکان بیش‌فعال و پرجنب‌وجوش
به نوشته اخبار فرهنگیان و به نقل از فارس، بسیاری از کودکان پرانرژی هستند، اما این به معنای بیش‌فعال بودن آن‌ها نیست. کودکان بیش‌فعال حتی در موقعیت‌های نامناسب هم مدام در حال حرکت هستند و تمرکز پایینی دارند، در حالی که کودکان پرجنب‌وجوش می‌توانند در زمان‌های لازم آرام باشند و توجه کافی داشته باشند.
علل بروز بیش‌فعالی در کودکان
عوامل متعددی در ایجاد ADHD نقش دارند، از جمله:
ژنتیک: ۷۵ درصد موارد بیش‌فعالی ارثی است.
عوامل مغزی: کاهش دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز.
تأثیرات دوران بارداری: مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر توسط مادر.
شرایط تولد: زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد.
تغذیه: کمبود آهن، روی و امگا-۳ علائم ADHD را تشدید می‌کند.
محیط خانوادگی: استرس‌های دوران کودکی و بی‌ثباتی خانوادگی می‌توانند علائم را بدتر کنند، اما علت اصلی ADHD نیستند.
چگونه ADHD را تشخیص دهیم؟
تنها یک روانشناس یا متخصص می‌تواند این اختلال را تشخیص دهد. اگر علائم بیش‌فعالی شدید باشد و زندگی روزمره کودک را مختل کند، مراجعه به روانشناس کودک ضروری است.
نحوه رفتار والدین با کودکان بیش‌فعال
برای مدیریت رفتار کودک بیش‌فعال، والدین باید:
برنامه روزانه ثابتی برای خواب، غذا، بازی و تکالیف تعیین کنند.
از چک‌لیست و یادآورهای تصویری برای کمک به انجام کارهای روزمره استفاده کنند.
رفتارهای مثبت را تشویق و رفتارهای منفی جزئی را نادیده بگیرند.
فعالیت‌های بدنی مناسب مانند شنا، دوچرخه‌سواری و فوتبال را در برنامه کودک قرار دهند.
تقویت تمرکز کودکان بیش‌فعال
بازی‌های تمرکزی: پازل، لگو، خمیربازی.
زمان‌بندی تکالیف: ۱۵ دقیقه مطالعه، ۵ دقیقه استراحت.
نقش معلمان در مدیریت ADHD
معلمان باید روش‌های آموزشی متفاوتی برای این کودکان در نظر بگیرند، از انتقاد بیش از حد خودداری کنند و روی نقاط قوت کودک تمرکز کنند.
آیا بیش‌فعالی با افزایش سن از بین می‌رود؟
ADHD یک اختلال مزمن است، اما علائم آن می‌توانند با درمان‌های رفتاری، حمایت والدین، ورزش، تغذیه سالم و گاهی دارودرمانی کاهش یابند.
