ارزیابی عملکرد دستگاه آموزش‌وپرورش؛ نقدی بر نتایج آماری و واقعیت‌های جهانی
آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز، که به ترتیب بر ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان در زمینه‌های ریاضیات، علوم و سواد خواندن تمرکز دارند، تصویری نگران‌کننده از وضعیت نظام آموزشی ایران ارائه می‌دهند. در حالی که شاخص‌های داخلی عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش را مثبت ارزیابی کرده‌اند، داده‌های جهانی نشان می‌دهند که دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با استانداردهای جهانی عقب‌تر هستند.
وضعیت دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی
آزمون تیمز و پرلز که هر چهار یا پنج سال یک بار برگزار می‌شود، به‌طور منظم عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در بیش از ۶۰ کشور را در زمینه‌های مختلف سنجیده و نتایج آن به‌طور جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که ایران در این آزمون‌ها همیشه از استاندارد جهانی عقب بوده، روند نزولی رتبه‌های ایران از سال ۲۰۱۱ تا کنون مشهود است.
آزمون پرلز: ایران از سال ۲۰۰۱ در آزمون بین‌المللی پرلز شرکت کرده است. نتایج این آزمون نشان می‌دهد که در حال حاضر، از هر سه دانش‌آموز ایرانی، یکی به حداقل یادگیری نرسیده است. نمره دانش‌آموزان ایرانی در این آزمون در سال ۲۰۲۱ به ۴۱۳ کاهش یافت، که نشان از فاصله زیاد با معیارهای بین‌المللی دارد.
آزمون تیمز: در آزمون تیمز ۲۰۲۳ که ۵۸ کشور در پایه چهارم و ۴۴ کشور در پایه هشتم شرکت کردند، دانش‌آموزان ایرانی در دروس «ریاضی» و «علوم» عملکرد ضعیفی داشتند. به‌ویژه در پایه چهارم، عملکرد در درس «علوم» «ضعیف» و در ریاضی «نامطلوب» گزارش شد.
مقایسه رتبه ایران با کشورهای منطقه
پایین آمدن رتبه ایران در این آزمون‌ها در مقایسه با ارتقای رتبه سایر کشورها، از جمله کشورهای منطقه، قابل توجه است. این کاهش رتبه به وضوح نشان می‌دهد که در دهه گذشته، کشورهای مختلف از جمله همسایگان ایران توانسته‌اند عملکرد تحصیلی خود را بهبود بخشند.
شاخص‌های ارزیابی داخلی و جهانی
شاخص‌های داخلی، که از سوی سازمان اداری و استخدامی کشور برای ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی تعیین می‌شود، همواره عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش را «عالی» یا «خوب» ارزیابی کرده‌اند. این در حالی است که داده‌های جهانی، نظیر نتایج آزمون‌های تیمز و پرلز، وضعیت نگران‌کننده‌ای از سواد خواندن، ریاضیات و علوم در میان دانش‌آموزان ایرانی نشان می‌دهند.
تناقض در ارزیابی‌های داخلی و جهانی
با اینکه شاخص‌های داخلی وزارت آموزش‌وپرورش در دوره‌های مختلف از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲ عالی و خوب ارزیابی شده، نتایج جهانی، به‌ویژه در آزمون‌های تیمز و پرلز، نشان‌دهنده افت چشمگیر در عملکرد دانش‌آموزان ایرانی هستند. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۶، امتیاز اختصاصی وزارت آموزش‌وپرورش ۹۶۲ از ۱۰۰۰ بوده که در سال ۱۴۰۲ به ۷۶۶ کاهش یافته است.
چالش‌ها و پیشنهادات برای بهبود عملکرد
با توجه به نتایج ارزیابی‌های جهانی و داخلی، نیاز به اصلاحات اساسی در نظام آموزش کشور به وضوح احساس می‌شود. برای رفع این مشکلات، پیشنهاداتی برای بهبود عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش ارائه می‌شود:
1. اصلاح ارزیابی‌ها و توجه به داده‌های جهانی: اضافه کردن رتبه ایران در آزمون‌های بین‌المللی پرلز و تیمز به شاخص‌های ارزیابی عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش می‌تواند یک گام مؤثر در راستای بهبود وضعیت فعلی باشد.
2. بازنگری در روش‌های آموزشی: با توجه به کاهش نمرات در آزمون‌های بین‌المللی، بازآفرینی ساختار آموزشی و ارتقای اثربخشی روش‌های تدریس امری ضروری است.
3. تمرکز بیشتر بر مهارت‌های خواندن و ریاضی: با توجه به ضعف دانش‌آموزان در این زمینه‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بیشتر برای ارتقای این مهارت‌ها احساس می‌شود.
