آموزش زبان مادری در مدارس؛ گامی به‌سوی عدالت آموزشی و توسعه پایدار
زبان مادری؛ رکن اساسی هویت و یادگیری کودکان
آموزش زبان مادری یکی از مهم‌ترین حقوق فرهنگی و زبانی کودکان است که در اسناد بین‌المللی حقوق بشر و قانون اساسی ایران به رسمیت شناخته شده است. زبان مادری نخستین ابزار ارتباطی کودک با جهان اطراف بوده و نقشی کلیدی در شکل‌گیری تفکر، هویت و رشد اجتماعی او دارد.
اسناد بین‌المللی و قانون اساسی ایران درباره حق آموزش زبان مادری
سازمان‌هایی مانند یونسکو، سازمان ملل متحد و کنوانسیون حقوق کودک بر لزوم آموزش زبان مادری تأکید کرده‌اند. برخی از مهم‌ترین اسناد حقوقی که از این حق حمایت می‌کنند عبارت‌اند از:
کنوانسیون حقوق کودک (ماده ۳۰): اقلیت‌های قومی و بومی حق دارند از زبان و فرهنگ خود استفاده کنند.
میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ماده ۲۷): بر حق اقلیت‌ها در استفاده از زبان خود تأکید دارد.
اعلامیه جهانی حقوق زبانی: بر ضرورت آموزش زبان مادری در مدارس تأکید می‌کند.
اصل پانزدهم قانون اساسی ایران: استفاده از زبان‌های محلی و قومی در رسانه‌ها و آموزش‌وپرورش را مجاز می‌داند.
اصل نوزدهم قانون اساسی: همه اقوام ایرانی از حقوق برابر برخوردارند که شامل حق استفاده از زبان مادری نیز می‌شود.
مزایای آموزش زبان مادری در مدارس
به نوشته اخبار فرهنگیان و به نقل از خبرآنلاین، تحقیقات علمی نشان داده است که آموزش به زبان مادری در سال‌های نخست تحصیل منجر به:
✅ درک بهتر مفاهیم علمی
✅ تقویت اعتماد به نفس و هویت فرهنگی
✅ افزایش مشارکت اجتماعی و تعامل بین اقوام
✅ کاهش نرخ ترک تحصیل و بهبود کیفیت آموزشی
کشورهایی که آموزش دوزبانه را اجرا کرده‌اند، شاهد بهبود چشمگیر در عملکرد تحصیلی و افزایش همبستگی اجتماعی بوده‌اند. برخلاف برخی نگرانی‌ها، آموزش زبان مادری نه‌تنها تهدیدی برای وحدت ملی نیست، بلکه به تقویت همبستگی اجتماعی و هویت ملی نیز کمک می‌کند.
چالش‌های اجرای آموزش زبان مادری در ایران
اجرای سیاست تدریس زبان مادری در مدارس ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است، از جمله:
❌ تمرکزگرایی نظام آموزشی
❌ فقدان برنامه‌ریزی راهبردی
❌ کمبود منابع مالی و آموزشی
❌ نگرانی‌های سیاسی و مدیریتی
برای رفع این موانع، سیاست‌های آموزشی مبتنی بر شواهد علمی و تجربیات جهانی باید تدوین شوند. برخی از راهکارهای پیشنهادی عبارت‌اند از:
✔️ اجرای طرح‌های آزمایشی آموزش دوزبانه در مناطق مختلف
✔️ تربیت معلمان متخصص در حوزه آموزش زبان‌های مادری
✔️ تدوین محتوای درسی استاندارد و چندزبانه
نتیجه‌گیری؛ ایران، الگویی برای پذیرش تنوع زبانی
ایران به‌عنوان کشوری با تنوع زبانی و فرهنگی گسترده، می‌تواند با اجرای سیاست‌های حمایتی از زبان‌های مادری، الگویی جهانی در همگرایی فرهنگی و وحدت ملی باشد. آموزش زبان مادری نه‌تنها عدالت آموزشی را محقق می‌کند، بلکه سرمایه انسانی کشور را تقویت کرده و مسیر توسعه پایدار را هموار می‌سازد.
